A : NHỮNG LÝ LUẬN CHUNG CƠ BẢN VỀ NSNN
I.KHÁI NIỆM VỀ NSNN:
Trong hệ thống tài chính, NSNN là bộ phận chủ đạo, là điều kiện vật chất quan trọng để thực hiện các nhiệm vụ của Nhà nước do hiến pháp quy định, nó còn là công cụ quan trọng của Nhà nước có tác dụng điều tiết vĩ mô nền kinh tế xã hội, muốn sử dụng tốt công cụ này phải nhận thức được những vấn đề lý luận cơ bản về NSNN.
Thuật ngữ NSNN ‘’Budget’’ bắt nguồn từ tiếng anh có nghĩa là cái ví, cái xắc . Tuy nhiên trong cuộc sống kinh tế thuật ngữ này đã thoát ly ý nghĩa ban đầu và mang nội dung hoàn toàn mới, Do đó để đảm bảo khách quan chúng ta sẽ tham khảo các tài liệu kinh điển của nước ngoài để rút ra những kết luận cần thiết vừa phù hợp với chuẩn mực quốc tế, vừa phản ánh được những đặc điểm cụ thể của nước ta.
Theo cuốn từ điển bách khoa toàn thư của Liên Xô ‘’cũ’’ thì NS là:
1.Bảng liệt kê các khoản thu chi bằng tiền trong giai đoạn nhất định của NN.
2.Mọi kế hoạch thu chi bằng tiền bất kỳ một cơ q uan, cá nhân nào trong một giai đoạn nhất định
Cuốn tư liệu xanh của Pháp được ấn hành nhằm hướng dẫn một số luật định tài chính và thuế, trong đó NS được hiểu là:
1,Chứng từ dự kiến cho phép các khoản thu chi hàng năm của NN
2,Toàn bộ tài liệu kế toán mô tả, trình bày cá khoản chi phí củaNN trong một năm.
3,Toàn bộ các khoản trình bày tiền mà một Bộ được cấp trong một năm
Từ những tài liệu vừa nêu, có thể rút ra một số kết luận của NS như sau:
Thứ nhất: NS là một bảng liệt kê, trong đó dự kiến cho phép thực hiện các khoản thu, chi bằng tiền của một chủ thể nào đó ‘’Nhà nước, Bộ…’’
Thứ hai: NS tồn tại trong khoảng thời gian nhất định thường là một năm
Thứ ba: NSNN là những quan hệ kinh tế phát triển trong quá trình NN huy động và sử dụng các nguồn tài chính khác nhau
Xét về nhiều mặt thì NSNN là một hoạt động tài chính cụ thể của nhà nước, vì vậy khái niệm NSNN phải được xem xét trên các mặt hình thức, thực thể và quan hệ kinh tế chứa đựng bên trong NSNN.
Xét theo hình thức biểu hiện bên ngoài và ở trạng thái tĩnh, NSNN bao gồm những nguồn thu cụ thể, những khoản chi cụ thể và được định hướng các nguồn thu đều được nộp vào một quỹ tiền tệ – quỹ NSNN và các các khoản đều được xuất ra từ quỹ tiền tệ ấy.
Cũng cần phải thấy rằng, thu chi NSNN hoàn toàn không giống như bất kỳ một hình thức thu chi nào khác. ở đây thu chi của NN luôn được thực hiện bằng luật pháp do luật định ‘’về thu có các luật thuế và các văn bản khác về chi có các tiêu chuẩn luật định’’. Trên cơ sở đó nhằm đạt mục tiêu cân đối giữa thu và chi NSNN.
Mặt khác NSNN còn phản ánh các quan hệ kinh tế giữa một bên là NN một bên là các chủ thể trong xã hội, phát sinh khi nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu. Những khoản thu nộp và cấp phát qua quỹ NSNN là các quan hệ được xác định trước, được định lượng và NN sử dụng chúng để điềuchỉnh vĩ mô nền kinh tế.
Từ những phân tích trên, ta có thể xác định được ‘’NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ chung của NN khi NN tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của NN trên cơ sở luật định’’
Để làm rõ thêm quan niệm về NSNN cần thiết phải chỉ ra các đặc điểm và vị trí của NSNN, chúng ta sẽ đề cập vấn đề này trong phần nghiên cứu tiếp theo.
II.ĐẶC ĐIỂM CỦA NSNN:
Qua nhận định cơ bản đã trình bày ở trên chúng ta đã hiểu được phần nào vai trò của nó cụ thể trong việc điều chỉnh ổn định thị trường hiện nay
Để có được nhận thức đúng đắn về vấn đề này chúng ta đi tìm hiểu đặc điểm của NSNN. Trong hệ thống tài chính quốc gia cũng như trong khu vực tài chính NN nói riêng NSNN đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo nguồn tài chính cho sự tồn tại cũng như hoạt động của NN. NSNN bao gồm quan hệ tài chính nhất định trong tổng thể các quan hệ tàI chính quốc gia, gồm các quan hệ sau:
-Quan hệ tài chính NN với dân sự
-Quan hệ tài chính NN với các DN thuộc mọi thành phần kinh tế
-Quan hệ tài chính NN với các tổ chức xã hội
Các quan hệ trên mang 4 đặc điểm sau:
Thứ nhất: Tạo lập và sử dụng NSNN gắn liền quyền lực với việc thực hiện các chức năng của NN, đây cũng chính là điểm khác biệt giữa NSNN với các khoản tài chính khác. Các khoản thu NSNN đều mang tính chất pháp lý, còn chi NSNN mang tính cấp phát ‘’không hoàn trả trực tiếp’’. Do nhu cầu chi tiêu của mình để thực hiện nhiệm vụ kinh tế-Xã hội NN đã sử dụng để quy định hệ thống pháp luật tài chính, buộc mọi pháp nhân và thể nhân phải nộp một phần thu nhập của mình cho NN với tư cách là một chủ thể.
Các hoạt động thu chi NSNN đều tiến hành theo cơ sở nhất định đó là các luật thuế, chế độ thu chi…do NNban hành, đồng thời các hoạt động luôn chịu sự kiểm tra của các cơ quan NN.
Thực vậy khi NN ban hành một loại thuế mới hay sửa đổi phải được Quốc hội thông qua’’Ví dụ: luật thuế thu nhập DN đi vào thực hiện ngày 1/1/2004’’. Theo luật thuế mới này các DN chịu thuế suất 32% giảm 28% riêng DNNN trước đây chịu 25% thì nay tăng 28% để chính xách thuế có hiệu lực, trước đó Quốc hội đã họp thông qua ngày 17/6/2003 ‘’ Khóa XI’’
Thứ hai: NSNN luôn gắn chặt với NN chứa đựng lợi ích chung và công, hoạt động thu chi NSNN là thể hiện các mặt KT-XH của NN, dù dưới hình thức nào thực chất cũng là quá trình giải quyết quyền lợi kinh tế giữa NN và XH thể hiện qua các khoản cấp phát từ NSNN cho các mục đích tiêu dùng và đầu tư. Quan hệ kinh tế giữa NN và XH dó đó thể hiện ở phạm vi rộng lớn.
Thứ ba: Cũng như các quỹ tiền tệ khác NSNN cũng có đặc điểm riêng của một quỹ tiền tệ, nó tập chung lớn nhất của NN là nguồn tài chính nên NSNN là giá trị thặng dư của xã hội do đó nó mang đặc đIểm khác biệt.
Thứ tư: Hoạt động thu cho của NSNN được thể hiện theo nguyên tắc không hoàn lại trực tiếp đối với người có thu nhập cao nhằm mục đích rút ngắn khoản thời gian giữa người giàu và nghèo để công bằng xã hội, ‘’Ví dụ: Xây dựng đường xá, an ninh quốc phòng…’’người chịu thuế sữ được hưởng lợi từ hàng hóa này nhưng hoàn trả một cách trực tiếp. Bên cạnh đó NN còn trợ cấp cho gia đình chính sách, thương binh…’’từ nguồn thu được.
III.THU VÀ CHI NSNN:
1.Thu NSNN:
Thu NSNN là một việc làm nhằm thỏa mãn các nhu cầu của mình được tập trung từ nhiều nguồn khác nhau trong đó chủ yếu là thu nhập quốc dân, giữa thu nhập quốc dân và thu nhập NSNN có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, tăng thu nhập cho NN cũng là kích thích sự tăng thu nhập cho quốc dân.
Thu NSNN được hình thành từ nhiều phía, việc phân loại các khoản thu có ý nghĩa thiết thực, đánh giá và quản lý các nguồn thu NSNN có hai cách phân loại phổ biến như sau:
1.1.Phân loại nội dung kinh tế có thể chia làm 2 nhóm:
a.Nhóm thu thường xuyên có tính chất bắt buộc gồm thuế phí, lệ phí với nhiều hình thức cụ thể của luật định
1-Thu từ thuế:
Thuế là khoản đóng góp theo quy định pháp luật bắt buộc mọi tổ chức cá nhân có nghĩa vụ phảI nộp NSNN
Khác với các khoản vay NN thu thuế từ các tổ chức kinh tế và các cá nhân nhưng không hoàn trả trực tiếp cho người nộp sau khoảng thời gian với khoản tiền mà họ đã nộp NSNN
Thuế còn là phương thức huy động chủ yếu, nó tạo lên bộ phận quan trọng quyết định sự tồn tại NSNN của nhiều quóc gia trên thế giới, theo số liệu thống kê của nhà nước Việt nam thì tỷ lệ thuế chiếm 91,6% tổng số thu NSNN đến năm 1999 tỷ lệ này là 95,1% ( trích theo số liệu năm 1999).
Nó bao gồm các khoản sau:
1.Thuế tiêu thụ đặc biệt
2.Thuế GTGT ( VAT)
3.Thuế nhà đất
4.Thuế DN
5.Thuế tài nguyên
6.Thuế xuất nhập khẩu
7.Thuế sử dụng đất nông nghiệp
8.Thuế môn bài
9.Thuế chuyển quyền sử dụng đất
10.Thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao.
2-Thu từ lệ phí:
Khác với thuế, lệ phí là khoản thu mang tính bắt buộc nhưng có tính chất dân bỏ ra trả Nhà nước khi họ hưởng những dịch vụ hành chính do Nhà nước cấp ví dụ: lệ phí trước bạ, công chứng, xác nhận, cấp visa…lệ phí thu từ cơ quan công quyền thu và nó có tính điều tiết cao.
3-Thu từ phí:
Phí là khoản thu có tính chất bắt buộc do dân chúng trả cho Nhà nước khi hưởng dịch vụ, hàng hóa cũng như lệ phí nó có tính chất đối giá. Nhưng phí mang tính chất bù đắp các khoản chi phí đầu tư mà Nhà nước bỏ ra, đây là điểm khác biệt với lệ phí, phí do các đơn vị hoạt động thu như phí cầu đường, phí chợ…
b.Nhóm thu không thường xuyên:
+Thu từ hoạt động kinh tế
+Thu từ vón đóng góp của NN
+Thu hồi vốn của Nhà nước tại các cơ sở kinh tế
+Thu tiền cho vay của Nhà nước ( cả gốc và lãi)
+Phần nộp cho NSNN theo quy định của pháp luật từ các hoạt động sự nghiệp
+Thu từ bán hoặc cho thuê tàI nguyên thuộc sở hữu của NN
+Thu từ viện trợ không hoàn lại của chính phủ các nước, tổ chức cá nhân, tự nguyện của các cá thể trong và ngoài nước
+Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật như từ: phạt, tịch thu, tịch biên tài sản…
1.2.Phân loại theo yêu cầu động viên vốn vào NSNN có thể chia thành:
-Thu trong cân đối NSNN: bao gồm các khoản thu thường xuyên và không thường xuyên trừ thu từ vay nợ và viện trợ
-Thu để bù đắp thiếu hụt NSNN không đáp ứng nhu cầu chi tiêu NN phải đi vay, bao gồm vay trong nước, các tầng lớp dân cư, NH…
2.Chi NSNN
Chi NSNN là việc phân phối sử dụng quỹ NSNN nhằm thực hiện các chức năng của NN theo nguyên tắc nhất định
Chi NSNN là sự phối hợp giữa hai quá trình phân phối và sử dụng NSNN, quá trình phân phối là quá trình cấp phát kinh phí từ NSNN để hình thành các quỹ trước khi đưa ra sử dụng, quá trình sử dụng là quá trình trực tiếp chi dùng khoản tiền cấp phát từ NSNN ví dụ như: Dùng quỹ NSNN đầu tư xây dựng cơ bản, các chương trình kinh tế có mục tiêu….
Việc phân biệt hai quá trình trong chi tiêu NSNN có ý nghĩa trong quản lý NSNN
Có nhiều tiêu thức để phân loại các khoản chi tiêu NSNN theo mục đích nhất định ở đây ta chỉ xét căn cứ theo yếu tố và phương thức quản lý nội dung của khoản chi, người ta có thể phân khoản chi thành các nhóm sau:
2.1.Nhóm chi thường xuyên:
Là khoản chi có tính chất hàng năm mà Chính phủ phải lên kế hoạch và dự tính đầu mỗi năm tài chính, nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của NN nó bao gồm:
+Chi phí quản lý hành chính bộ máy NN (Chi trả lương và tiền công )
+Chi mua sắm hàng hóa, dịch vụ…
+Các khoản thanh toán có tính chất một chiều : BHXH, BHYT…
2.2.Nhóm chi đầu tư phát triển:
Phát triển kinh tế là nhiệm vụ hàng đầu của tất cả các NN hiện đại, để đạt sự phát triển, chính phủ hoạch định chiến lược đúng đắn, phù hợp vốn đầu tư của NN cho nên các nhóm chi đó có thể chi cho từng đơn vị cá nhân hay DN Nhà nước để xây dựng nhà xưởng, cơ sở hạ tầng….
Để đạt được điều đó NSNN cần phải đối chiếu sao cho phù hợp với mọi hình thức như: Hóa đơn, chứng từ , và các hạng mục đầu tư để từ đó đầu tư cho các công trình, xí nghiệp, hoặc là các cá thể.
2.3.Chi trả nợ và viện trợ:
ở nước ta mặc dù cơ cấu chi NSNN được sắp xếp theo thứ tự ưu tiên như sau: Chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên và chi trả nợ nhưng tỷ lệ chủ đầu tư còn chiểm một tỷ lệ khiêm tốn khoảng 20% tổng chi NSNN và trong một số năm gần đây còn có xu hướng giảm. Trong đó tỷ lệ chi thường xuyên còn quá lớn gần 70% tổng số chi NSNN, theo thống kê thì đến cuối năm 2004 khoảng 14 tỷ (74% GDP ) trong đó 70% của chính phủ và các khoản gắn nợi ( đây là số tiền giãn nợ khoảng 1,7 tỷ USD, hàng năm chính phủ phải dành khoảng 10% tổng chi phí NSNN để trả nợ cho các chủ đến hạn.
3.Cân đối NSNN:
NSNN của mỗi quốc gia có thể ở một trong ba tình trạng sau:
Thặng dư NS thu > chi
Cân bằng NS khi thu = chi
Thâm hụt NS khi thu < chi
Tuy nhiên trong tình trạng dư và cân bằng rất ít khi hoạt động mà
thâm hụt NSNN là phổ biến ở tất cả các nước. Cân đối thu chi NSNN là điều mong muốn của mọi chính phủ ở các nước, nguyên tắc cân đối ngân sách bền vững với công thức tổng số thu từ thuế, phí và lệ phí lớn hơn tổng số chi thường xuyên, dành phần tích lũy cho đầu tư phát triển, số bội thu nhỏ hơn tổng chi đầu tư phát triển và tiến tới cân bằng thu chi NSNN là một hướng đi đúng đã và đang được các quốc gia hết sức coi trọng và giữ vững. Tránh tình trạng khủng hoảng sản xuất thừa năm 1929 – 1933 ở những nước tư bản phát triển mặc dù sau gần 80 năm nhưng hậu quả cũng như bài học nó để lại thì nhiều thế hệ sau đo nhắc tới.
-Về mặt xã hội, trong nền kinh tế thị trường mục tiêu cao nhất là lợi nhuận, do đó có thể các DN’’ doanh nghiệp ‘’ không chú ý tới các vấn đề giải quyết vấn đề chung về mặt xã hội, từ đó dẫn đến việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên môi trường lãng phí, gây ô nhiễm môi trường, khai thác không hợp lý và có quy hoạch các nguồn khoáng sản, đất đai vùng biển ….
Tuy nhiên sự phát triển độc quyền và sự phát triển tự phát tình trạng phân hóa xã hội vẫn đang tồn tại và đang thách thức chính phủ đặc biệt là chính phủ các nước đang phát triển.
4..Thực trạng nền kinh tế thị trường ở Việt nam hiện nay:
Bước vào thời kỳ đổi mới, nước ta đang thực hiện chuyển mới nền kinh tế, từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế kế hàng hóa’’ Mô hình của nền kinh tế Việt nam là nền kinh tế nhiều thành phần, vận động cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, định hướng xã hội chủ nghĩa ‘’ nói tóm lại là kinh tế thị trường định hướng.
Hiện nay nền kinh tế nước ta đang ở độ kém phát triển bởi cơ sở vật chất, máy móc nghèo nàn lạc hậu. Theo UNDP thì Việt nam đang đứng 2/7 nước có công nghệ lạc hậu nhất bởi vì máy thường thường dùng từ 2-3 thế hệ cho nên năng xuất lao động chỉ bằng 30% mức trung bình của thế giới và chất lượng sản phẩm thì chưa cao, nó thể hiện ở: Nông nghiệp vẫn sử dụng khoảng 70% lực lượn lao động nhưng chỉ sản xuất 26% GDP, các ngành kinh tế công nghệ cao chiểm tỷ trọng thấp.
Từ nguyên nhân ở trên cho ta thấy sự bất ổn lớn trong kinh tế, thị trường hàng hóa là một minh chứng cho vấn đề này, nhiều hiện tượng tiêu cực vẫn xảy ra như: nhãn mác giả, hàng giả, nhập lậu …do bắt nguồn từ bản chất của nền kinh tế thị trường nên kinh tế thị trường có mặt tốt là cho phép các DN cạnh tranh, từ đó kích thích tăng trưởng sản xuất tăng năng xuất lao động.
Hôm nay :
13499
Tháng hiện tại
: 178295
Tổng lượt truy cập : 32993393
